Αποτελεί δήλωση του προφανούς πως σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου η Δημόσια Διοίκηση συνιστά έναν από τους σημαντικότερους συντελεστές που προσδιορίζουν την ποιότητα της εθνικής, περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης.
Παρά τη μεγάλη σημασία που έχει σήμερα η λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης τόσο στην ποιότητα ζωής του πολίτη όσο και στην Εθνική και Τοπική Ανάπτυξη, παραμένει γεγονός ότι για ένα σημαντικό αριθμό πολιτικών, κοινωνικών και διοικητικών ζητημάτων δεν έχουμε πάντοτε την πολυτέλεια της ακριβούς και μονοσήμαντης ορολογίας που έχουν άλλα επιστημονικά πεδία. Πολλές από τις χρησιμοποιούμενες έννοιες δεν έχουν σαφές εννοιολογικό στίγμα καθώς είναι αρκετά περιγραφικές, γενικόλογες, ακόμα και αμφίσημες.
Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι ότι πολύ συχνά, συζητήσεις και προτάσεις για εξορθολογισμό των διοικητικών υπηρεσιών και για Μεταρρυθμίσεις και Διοικητική ανασυγκρότηση γίνονται σε έναν ασαφή και θολό, σε έναν εννοιολογικά αστιγματικό χώρο, με αναφορές που μερικές φορές παραπέμπουν σε μια δύσκολα αναγνωρίσιμη πραγματικότητα.
Στα Κύθηρα πέρυσι είχα αναρωτηθεί αν «μπορεί να υπάρξει πρόταση για Σύγχρονη Διακυβέρνηση χωρίς έμφαση στην ανάγκη δικτυακής λειτουργίας των φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη χώρα μας» και είχα αναφερθεί επιγραμματικά μόνο σε τρείς από τις απολύτως απαραίτητες τομές.
Η πρώτη τομή αφορούσε την προώθηση της διαλειτουργικότητας* και έλεγα ότι: «δεν υπάρχει ακόμα νομοθεσία στη χώρα μας για τη θέσπιση βασικών κοινών κανόνων και προδιαγραφών στη λειτουργία των Δήμων».
Αυτοί οι κοινοί κανόνες είναι αυτό που λέγεται διαλειτουργικότητα και είναι απολύτως απαραίτητος όρος για τη δυνατότητα δικτυακής λειτουργίας.
(Αρχές και Αξίες της σύγχρονης Διακυβέρνησης, Οι διαχρονικές αρχές Nolan, Η προσέγγιση των Ηνωμένων Εθνών για την καλή Διακυβέρνηση, Το σύγχρονο «Πλαίσιο Αρχών και Αξιών» για τη Διακυβέρνηση, Η ετικέτα «Εξαίρετης Διακυβέρνησης» ELoGE από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Για περισσότερα, 2η Μονογραφία, σελ. 5-14, neoparatiritirio.gr)
*«Πως ένα στυλό αξίας τριάντα λεπτών φτάνει να κοστίζει 70 ευρώ με αυστηρή προσήλωση στο γράμμα του νόμου και με απόλυτη διαφάνεια των διαδικασιών. Ετήσιο κόστος «γραφειοκρατίας» 1,2 εκατ. ευρώ για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)» (Έρευνα ΑΠΘ: η γραφειοκρατία των δημόσιων φορέων χαρτογραφημένη σε 40 βήματα). Η εικόνα αυτή δε μας τιμά ως κράτος.
Οι υπηρεσίες δε “μιλούν” μεταξύ τους, δεν υπάρχει διαλειτουργικότητα.
Η ψηφιοποίηση από μόνη της δεν αρκεί για την πάταξη της γραφειοκρατίας. Η ψηφιοποίηση πρέπει να πηγαίνει μαζί με την απλοποίηση των διαδικασιών. Εάν δε συνδυαστούν, το μόνο που κάνεις είναι να καταλήγεις να ψηφιοποιείς τη γραφειοκρατία. Αυτό πρέπει σταδιακά να το “σκοτώσουμε”, εξηγεί ο υπουργός επικρατείας και ψηφιακής διακυβέρνησης Κυριάκος Πιερρακάκης.
Η δεύτερη τομή αφορούσε την κατάργηση των αποκλειστικών αρμοδιοτήτων και έλεγα ότι: «Η δικτυακή λειτουργία των διοικητικών υπηρεσιών προϋποθέτει μια κορυφαία οργανωτική επιλογή: την κατάργηση των αποκλειστικών αρμοδιοτήτων»!
Είναι πλέον ελάχιστες οι περιπτώσεις που η διαφανής και αποτελεσματική λειτουργία της Σύγχρονης Δημόσιας Διοίκησης δικαιολογεί τις αποκλειστικές αρμοδιότητες ενός υπαλλήλου ή ενός Τμήματος της διοικητικής μηχανής.
Η τρίτη τομή αφορούσε στο θεσμικό προσδιορισμό του ρόλου του διευθυντή μιας υπηρεσίας ως task manager.
Έλεγα: «Στη δικτυακή λειτουργία η διαχείριση ρόλων και αποστολών είναι απολύτως απαραίτητη. Η Διεύθυνση σε ένα Δήμο δεν είναι απλό άθροισμα τμημάτων, είναι οργανωμένο λειτουργικό σύνολο και κάποιος πρέπει να ρυθμίζει ρόλους, ανάλογα με το απαραίτητο έργο. Το ρόλο αυτό πρέπει να τον δώσουμε, μετά από επιλογή και επιμόρφωση, στο Διευθυντή της Διεύθυνσης. Αυτό πρέπει να γίνει σε συνδυασμό με το ρόλο και τη λειτουργία των Γενικών Διευθυντών και των Γενικών Γραμματέων των Δήμων».
Σήμερα θέλω να προσθέσω και να προτείνω δύο ακόμη τομές.
Α) Το ρόλο της Δημόσιας Διοίκησης στη Σύγχρονη Διακυβέρνηση
Β) Την εισαγωγή στους ΟΕΥ ανθρωποκεντρικής αρχιτεκτονικής και παρακολούθηση των κοινωνικών αναγκών και δυνατοτήτων από τη Δημόσια Διοίκηση
Α) Ο ρόλος της Δημόσιας Διοίκησης στη Σύγχρονη Διακυβέρνηση
Προτείνω να δεχτούμε την αναφορά για την «Διακυβέρνηση» που κάνει το UNDP (Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών): «…Διακυβέρνηση είναι η άσκηση οικονομικής, πολιτικής και διοικητικής εξουσίας για την διαχείριση των διάφορων θεμάτων σε όλα τα επίπεδα …Η Διακυβέρνηση περιλαμβάνει μηχανισμούς, διαδικασίες και θεσμούς μέσω των οποίων κοινωνικοί φορείς, πολίτες και ομάδες πολιτών εκφράζουν τα ενδιαφέροντά τους, ασκούν τα νόμιμα δικαιώματά τους, εκτελούν τις υποχρεώσεις τους και λύνουν τις διαφορές τους…»
Αποτελεί βασική θέση πως στα πλαίσια της σύγχρονης Διακυβέρνησης υπάρχει η αδήριτη ανάγκη να αποτελεί η Δημόσια Διοίκηση έναν καμβά ολοκληρωμένου αναπτυξιακού σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτικών. Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του καμβά πρέπει να είναι:
α. H λειτουργική συνεκτικότητα του πεδίου της Δημόσιας Διοίκησης (Δικτυακή λειτουργία).
β. Η παροχή της δυνατότητας πολλαπλών επιλογών τόσο στους αιρετούς, όσο και στους πολίτες και στους οργανωμένους κοινωνικούς εταίρους. Ο όρος των πολλαπλών επιλογών ισχύει και για τις ίδιες τις λειτουργικές μονάδες της Διοίκησης. Πρέπει ομάδες και υπάλληλοι να έχουν τη λειτουργική δυνατότητα πολλαπλών επιλογών.
Θεωρούμε τη δυνατότητα πολλαπλών επιλογών ως κορυφαίο συντελεστή προώθησης της κοινωνικής, οικονομικής αλλά και πολιτικής προόδου και ανάπτυξης. Χαρακτηριστικά των δυνατοτήτων που παρέχουν οι πολλαπλές επιλογές:
- καλύτερη ποιότητα ζωής για τον πολίτη
- εμβάθυνση της δημοκρατίας (μέσω της έμμεσης προστασίας της ατομικότητας)
- δυνατότητες βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των παραγωγικών μονάδων
- καλύτερη αξιοποίηση ανθρώπινων και φυσικών πόρων
- μεγαλύτερη δυνατότητα εξειδίκευσης πολιτικών που οδηγεί σε σημαντική μείωση του κόστους υλοποίησης μέτρων κοινωνικής ωφέλειας ή προστασίας του περιβάλλοντος
- δυνατότητες συγκριτικής αξιολόγησης και ορθολογικών επιλογών
- μεγαλύτερη ανθεκτικότητα ατόμων, κοινωνικών δομών, αλλά και της ίδιας της Δημόσιας Διοίκησης σε καταστάσεις μη φιλικού περιβάλλοντος.
Β) Εισαγωγή στους ΟΕΥ ανθρωποκεντρικής αρχιτεκτονικής και παρακολούθηση των κοινωνικών αναγκών και δυνατοτήτων από τη Δημόσια Διοίκηση
Η εποχή που η Δημόσια Διοίκηση θεωρούσε τους πολίτες υποτελείς έχει αφήσει κατάλοιπα που σώζονται – ενίοτε σε εξαιρετική κατάσταση – μέχρι σήμερα. Είναι βέβαιο πως η Δημόσια Διοίκηση και οι δομές της δεν αποτελούν αυτοσκοπό.
Πρέπει, συνεπώς, να απαντήσουμε στον πολίτη για ποιο λόγο δεν υπάρχει σε κάθε Υπουργείο «Τμήμα μελέτης και προσδιορισμού των κοινωνικών αναγκών» ως προς τον τομέα του υπουργείου.
Επί παραδείγματι, με ποιο μηχανισμό και ποιες θεσμοθετημένες διαδικασίες παρακολουθεί ένας φορέας στον τομέα των Μεταφορών τις επιπτώσεις των δράσεων στους τομείς του Τουρισμού, του Περιβάλλοντος, του Εμπορίου, της Απασχόλησης ή της προστασίας της κοινωνικής συνοχής;
Η απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα είναι πως δεν μπορεί να τις παρακολουθεί, εκτός αν στη διοικητική δομή του φορέα υπάρχουν – λειτουργικά συνδεδεμένες – μονάδες που έχουν γνώση του χώρου του Τουρισμού, του Περιβάλλοντος, του Εμπορίου ή της Απασχόλησης. Κάτι τέτοιο είναι σήμερα πολύ σπάνιο, τόσο σε επίπεδο δομών κεντρικών φορέων όσο και σε δομές Περιφερειακής ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Αποτέλεσμα αυτής της έλλειψης είναι η σοβαρότατη αδυναμία της Ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης να λειτουργεί ως ενιαίος συνεκτικός χώρος εφαρμογής ολοκληρωμένων πολιτικών. Μέγιστο αναπτυξιακό έλλειμμα!
Το Υπουργείο θεωρεί αναγκαίο να οργανώσει τις υπηρεσίες και να ασχοληθεί ξεχωριστά π.χ. με τα Υδραυλικά ή τα Οδικά έργα – που είναι απλώς τα μέσα άσκησης της πολιτικής για τις αναπτυξιακές υποδομές- αλλά δε θεωρεί αναγκαίο να προβλέψει στις διοικητικές δομές του μια μονάδα με αντικείμενο τον εξειδικευμένο προσδιορισμό των επιμέρους αναγκών των πολιτών!
Η Δημόσια Διοίκηση πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνει υπόψη της τις παραμέτρους: «ανάγκες των πολιτών», «ικανοποίηση των πολιτών» και «αναπτυξιακοί στόχοι». Σημειωτέον ότι οι έννοιες αυτές δεν είναι μόνον αλληλένδετες, αλλά και συνεχώς μεταβαλλόμενες!
Βεβαίως, οι τομές που πρέπει να γίνουν στο σημερινό σύστημα λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης είναι πολλές. Αλλά πιστεύουμε βαθύτατα ότι οι τελικές δράσεις και αποφάσεις της Δημόσιας Διοίκησης προκύπτουν ως αποτέλεσμα πολλαπλών αιτιοτήτων, που σημαίνει ότι το σύστημα είναι (ημι)χαοτικό.
Σύμφωνα με το Νομπελίστα Ίλυα Πριγκοζίν, στα χαοτικά συστήματα αρκούν πολύ μικρές αλλά σταθερές στη λειτουργία τους μεταβολές για να προκαλέσουν πολύ σημαντικές και εκτεταμένες οργανωτικές και λειτουργικές μεταβολές. Με αυτό τον οργανωτικά ενζυματικό τρόπο, μπορεί να λειτουργήσουν και οι προτεινόμενες τομές στους ΟΕΥ των φορέων της Δημόσιας Διοίκησης.
Οι εξελίξεις της τεχνολογίας και του ανταγωνισμού δεν αποδιαρθρώνουν ένα αυτό–οργανούμενο σύστημα (π.χ. Υπουργείο, Περιφέρεια, Δήμος) στο μέτρο που τις χρησιμοποιεί για να αναπτύξει περαιτέρω την οργάνωσή του και να δημιουργήσει μια νέα τάξη στο εσωτερικό του. Η προσαρμοστική ικανότητα είναι ίδιον των αυτο–οργανούμενων συστημάτων.
Από οικοσυστημικής άποψης ο ρόλος του ηγέτη είναι καταλυτικός. Σε τελική ανάλυση να ηγείσαι σημαίνει να βλέπεις δυνατότητες και να απορείς δημιουργικά μαζί με τον George Bernard Shaw «Βλέπεις πράγματα και ρωτάς “Γιατί?”. Αλλά εγώ ονειρεύομαι πράγματα που ποτέ δεν υπήρξαν και λέω “Γιατί όχι;”»
ΥΓ: Στη μνήμη του Παύλου Ιωακείμ φίλο, συνεργάτη, και συνοδοιπόρο στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
_______________________________
*Τοποθέτηση στο 11ο Forum της Αυτοδιοίκησης Πόρος, 21-22 Σεπτεμβρίου 2019
